Sociaal wonen: hét instrument voor betaalbaar en kwaliteitsvol wonen

Sociaal wonen is meer dan ooit nodig om betaalbaar en kwaliteitsvol wonen voor iedereen te realiseren. Verschillende recente studies en rapporten wijzen nog maar eens op de cruciale rol van sociaal wonen voor de aanpak van de wooncrisis. Dit artikel licht de belangrijkste vaststellingen en bevindingen toe. Sociaal wonen is het beste beleidsinstrument voor betaalbaar en kwaliteitsvol wonen. Een forse uitbreiding van het aanbod van sociale woningen helpt om de druk op de private huurmarkt te verlichten en realiseert betaalbaar wonen voor de 250.000 huishoudens die wachten op een sociale huurwoning.

Een groter aanbod van sociale woningen is een hefboom voor een eerlijke energietransitie. Een sociale huurwoning helpt gezinnen structureel om menswaardig te kunnen leven met hun inkomen en volwaardig deel te kunnen nemen aan de maatschappij. Sociaal wonen geeft mensen ademruimte en creëert meer kansen op andere levensdomeinen zoals werk, onderwijs en gezondheid.

Een transversale en integrale aanpak van het woonbeleid samen met andere beleidsdomeinen en alle bestuursniveaus is nodig om betaalbaar wonen voor elk gezin te realiseren.

Studies en rapporten
Recent verscheen het rapport “Wonen in Vlaanderen: uitdagingen vanuit sociaaleconomisch perspectief” van de Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen (SERV)[1]. Ook het Expertisecentrum Budget en Financieel Welzijn (CEBUD) van Thomas Moore publiceerde het resultaat van een onderzoek naar menswaardig leven met een minimuminkomen in België[2]. Ook het Onderzoeksinstituut voor arbeid en samenleving (HIVA) en het Steunpunt Wonen verwijzen in een publicatie over 50 jaar HIVA[3] naar diverse studies over sociaal wonen.

Deze rapporten en studies benadrukken telkens het belang van sociaal wonen om het recht op betaalbaar en kwaliteitsvol wonen te garanderen voor iedereen.

“Sociaal wonen garandeert betaalbaar en kwaliteitsvol wonen en zorgt voor een plek om heel wat andere levensdomeinen volwaardig uit te bouwen. En de Vlaamse sociale huisvesting is bovendien heel kosteneffectief.”

Sociaal wonen: een prioriteit voor Vlaanderen
Volgens de SERV is wonen één van de 15 prioriteiten voor de nieuwe Vlaamse regering[4].

De SERV haalt aan dat goed en betaalbaar wonen cruciaal is voor het maatschappelijk welzijn. Het creëert meer kansen op andere levensdomeinen zoals werk, onderwijs en gezondheid. De betaalbaarheid van kwalitatief wonen staat vandaag echter onder druk in alle segmenten van de woningmarkt.

De uitdagingen om voor iedereen een in Vlaanderen kwalitatieve en betaalbare huisvesting te realiseren zijn heel groot. Bovendien staat wonen niet los van andere maatschappelijke uitdagingen. Wonen hangt samen met andere maatschappelijke en sociaaleconomische prioriteiten zoals werk, armoede, welzijn en gezondheid, onderwijs, klimaat, ruimte en mobiliteit.

De SERV ziet koppelkansen tussen deze beleidsdomeinen door de uitdagingen met elkaar te verbinden en integraler aan te pakken. Het is zaak om deze koppelkansen te benutten met een coherent en minder verkokerd beleid. Wonen is bij uitstek een transversaal beleidsthema.

Sociaal wonen moet een prioriteit zijn voor Vlaanderen.
176.000 huishoudens staan op de wachtlijst voor een sociale woning. Het Steunpunt Wonen schat in dat 250.000 huishoudens nood hebben aan steun om kwalitatief en betaalbaar te kunnen wonen. Er zijn 175.000 sociale huurwoningen. Minder dan de helft van de huishoudens die sociaal wonen nodig hebben om volwaardig te kunnen deelnemen aan de maatschappij, huurt sociaal.

De SERV stelt vast dat deze 250.000 huishoudens intussen aangewezen zijn op de private huur- of koopmarkt. De forse stijging van de rente heeft lenen duurder gemaakt. Een eerste woning kopen wordt moeilijker en veel jonge starters blijven noodgedwongen langer huren. De druk op de private huurmarkt komt dus langs twee kanten. Het ontoereikende aanbod leidt tot betaalbaarheids- en toegankelijkheidsproblemen.

Daarom pleit de SERV voor een versnelling van de uitbreiding van het aanbod aan sociale woningen. De jaarlijkse aangroei van sociale woningen moet snel en substantieel hoger. Een snellere en substantieel hogere jaarlijkse aangroei is dringend nodig. De overheid moet daartoe een stabiel en rechtszeker kader bieden. Sneller meer sociale huurwoningen vermindert de druk op de private huurmarkt en garandeert het recht op betaalbaar en kwaliteitsvol wonen voor de gezinnen die recht hebben op een sociale woning. Bovendien zijn, volgens de SERV, versnelde investeringen in een kwalitatief aanbod aan sociale huurwoningen een belangrijke hefboom voor een eerlijke energietransitie. Ze kunnen ook bijdragen tot de noodzakelijke ruimtelijke transitie.

Sociale huur maakt het verschil
CEBUD onderzocht of het in België mogelijk is om menswaardig te leven met een minimuminkomen. CEBUD omschrijft een menswaardig inkomen als volgt: Een menswaardig inkomen moet toelaten om volwaardig te kunnen deelnemen aan de maatschappij. Dat wil zeggen dat mensen alle sociale rollen kunnen vervullen die de maatschappij van hen verwacht en dat ze deze verwachtingen zelf mee kunnen vormgeven.

Om dit concreet te toetsen gebruikt CEBUD referentiebudgetten. Dat zijn geprijsde korven van goederen en diensten die op basis van wetenschappelijk onderzoek een antwoord geven op de vraag hoeveel inkomen een gezin minimaal nodig heeft om volwaardig aan de samenleving deel te nemen.

De studie komt tot de conclusie dat de minimuminkomens vrijwel nooit volstaan om menswaardig te leven. De referentiebudgetten en de kosten om privaat te huren liggen altijd hoger dan het beschikbaar inkomen uit het leefloon en de minimumwerkloosheidsuitkering. Ook een voltijdse tewerkstelling aan het minimumloon of met een laag loon (2/3 van het mediaan brutoloon) volstaat in de meeste gevallen niet om menswaardig te kunnen leven. Gezinnen met oudere kinderen hebben de grootste financiële tekorten.

 

De onderzochte gezinnen kunnen ook beroep doen op sociale correcties zoals het sociaal tarief voor gas-en elektriciteit. De besparingen voor de gezinnen bedragen maandelijks tussen de 63 en 193. Toch blijven ook dan de inkomens ontoereikend.

Het is pas als gezinnen een sociale woning kunnen huren dat ze er echt financieel op vooruit gaan. Zo betaalt een koppel met een leefloon met twee kinderen, 570 euro minder huur in vergelijking met de mediane private huurprijs in Vlaanderen.
Sociaal wonen zorgt ervoor dat de meeste gezinnen met een minimuminkomen nipt menswaardig kunnen leven.
CEBUD concludeert dat inzetten op meer sociale woningen gezinnen structureel helpt.

“Voldoende sociale woningen zijn de basis van een goed functionerende woonmarkt. Sociaal wonen gaat ook niet alleen over wonen, zoals blijkt uit de aangehaalde studies. Waar je woont, hoe je woont en hoeveel je betaalt om te wonen heeft onmiddellijk effect op vele andere levensdomeinen.”

Sociaal wonen is een zeer kosteneffectief beleidsinstrument
Alles komt ook samen in de studies van het Steunpunt Wonen. Sociaal wonen biedt niet alleen voordelen voor de sociale huurders. Sociaal wonen gaat veel breder.
Sociale huurders wonen in een woning die gebouwd is volgens strenge kwaliteitsnormen met het oog op duurzaamheid op de lange termijn. De huurprijs ligt gemiddeld de helft lager dan op de private huurmarkt. De toewijzing van de woning verloopt objectief. De woonmaatschappij, kortweg WM zorgt voor huurdersbegeleiding, zorgt voor een regeling bij betalingsproblemen, verwijst door naar de juiste hulp als het nodig is.

WM’s werken samen met welzijnsorganisaties aan inclusief wonen, ondersteunen wijkinitiatieven, laten hun bewoners mee participeren.

De investeringen in nieuwbouw en vervangingsbouw dragen bij tot de verdichting en versterking van de kernen. De investeringen in renovaties zorgen voor een energetisch performant patrimonium en dragen bij tot het realiseren van de klimaatdoelstellingen. Bij sociale woningbouwprojecten investeert de WM’s mee in een kwaliteitsvolle woonomgeving, publieke ruimte en gemeenschapsvoorzieningen.

Sociale huurwoningen zijn er voor een welomschreven woonbehoeftige doelgroep. De huurprijsberekening is gereglementeerd. Vlaanderen kijkt nauw toe op de naleving van de regelgeving en op de prestaties van de WM’s. Dit alles maakt de Vlaamse sociale huisvesting zeer kosteneffectief. Het Steunpunt stelt dan ook: “Er is niets beters dan sociale huisvesting als beleidsinstrument voor betaalbaar en kwaliteitsvol wonen”.

En toch, ook volgens het Steunpunt blijft het grote tekort aan sociale woningen het voornaamste knelpunt. Het schat op basis van informatie over de betaalbaarheid en de kwaliteit van woningen dat ongeveer 250.000 huishoudens nood hebben aan steun. Momenteel zijn er ongeveer 175 000 sociale woningen. De jaarlijkse aangroei van 2.000 woningen is onvoldoende.

Het uitbreiden van het aanbod blijft een langzaam proces met vele hindernissen. Het Steunpunt haalt onder meer het gebrek aan coördinatie tussen beleidsdomeinen en beleidsniveaus aan, maar ook het financieringssysteem dat niet meer voldoende kostendekkend is. Het negatieve imago en het gebrek aan draagvlak zowel op Vlaams niveau als lokaal zorgen voor bijkomende vertragingen. Er zijn dus inspanningen nodig op veel vlakken, en niet alleen maar meer (financiële) middelen om sneller meer sociale woningen te hebben.

Investeren in sociaal wonen: dé prioriteit voor het Vlaamse en lokale beleid
De vaststellingen en bevindingen van deze studies en rapporten duiden nog maar eens op het belang van sociaal wonen voor het betaalbaar en kwaliteitsvol wonen voor iedereen. Sociaal wonen staat immers niet los van de andere vormen van wonen. Sociaal wonen, privaat huren, privaat kopen zijn met elkaar verbonden. Onvoldoende aanbod van sociaal wonen zet de private huurmarkt onder druk. Een private huurmarkt onder druk zet ook de private koopmarkt op scherp.

Voldoende sociale woningen zijn de basis van een goed functionerende woonmarkt. Sociaal wonen gaat ook niet alleen over wonen, zoals blijkt uit de aangehaalde studies. Waar je woont, hoe je woont en hoeveel je betaalt om te wonen heeft onmiddellijk effect op vele andere levensdomeinen.
Een zeker, kwaliteitsvol en betaalbaar dak boven je hoofd is meer dan een invulling van een primaire menselijke behoefte. Woonzekerheid maakt komaf met de stress van een onzekere woonsituatie. Een behoorlijke thuis zorgt voor psychisch welbevinden en is een plek van waaruit je je leven verder vorm kan geven. Een betaalbare thuis maakt dat je menswaardig kan leven en meer inkomen hebt om te besteden aan andere behoeften.

Wonen heeft een impact op heel veel levensdomeinen. Een kwaliteitsvolle, gezonde woning in een aangename woonomgeving heeft een positieve invloed op gezondheid, welbevinden en de ontwikkelingskansen van mensen.

Waar je woont, bepaalt ook hoe je je moet en kan verplaatsen. Samen met de (energetische) kwaliteit van je woning bepaalt dit ook de impact op het klimaat. De ligging van je woning bepaalt ook mee je mogelijkheden op de arbeidsmarkt. Wonen in buurt met veel voorzieningen, goede bereikbaarheid en voldoende jobs in de omgeving, zorgt voor meer en betere kansen op de arbeidsmarkt.

Een woning op maat van je gezin zorgt ook voor meer kansen voor de kinderen. Studeren in een eigen kamer gaat immers zo veel beter dan in een overvolle woonkamer.

Samengevat
De studies en rapporten tonen aan dat sociaal wonen betaalbaar en kwaliteitsvol wonen garandeert en zorgt voor een plek om heel wat andere levensdomeinen volwaardig uit te bouwen. En de Vlaamse sociale huisvesting is bovendien heel kosteneffectief. De studies maken de grote maatschappelijke winst van sociaal wonen nogmaals duidelijk. Daarom is investeren in sociaal wonen dé prioriteit voor het Vlaamse en lokale beleid.